پاسخ منفی پنج ثانیه‌ای: لطف‌های کوچک، دام‌های بزرگ!

یک نفراز شما درخواست یک لطف کوچک کرده است. چقدر پیش می‌آید که بدون ذره‌ای تامل بله بگویید؟چقدر پیش می‌آید که جواب رد بدهید؟ چقدر پیش می‌آید که بعداً به خاطر آن بله خودتانرا سرزنش کنید و چقدر پیش می‌آید که از نه گفتن پشیمان شوید؟

وقتی کهچند سال قبل آمار خودم را در پاسخ به این سوال‌ها جمع می‌زدم، متوجه شدم که خیلی زیادپیش می‌آید که پاسخی مثبت بدهم. کارهای کوچکی که غالباً هم زمان بیشتری از تصور اولیه‌امصرف آنها می‌کردم، ولی آخر به نتایجی می رسیدم که به شکلی محسوس، کم‌فایده‌تر از انتظارمبود. نیّتم این بود که به طرف مقابلم لطفی کرده باشم اما دست آخر به خودم لطمه می‌زدم.

این "مرضِراضی کردن" از کجا می‌آید؟

در دههپنجاه میلادی زیست‌شناسان سعی کردند تا متوجه شوند که چرا حیواناتی که حتی باهم رابطهخونی ندارند با یکدیگر همکاری می‌کنند. مثلاً چرا شامپانزه ها گوشت خود را با شامپانزه‌هایدیگر قسمت می کنند؟

وقتی صحبتاز حیواناتی باشد که باهم رابطه خونی دارند پاسخ مشخص است: بخش زیادی از ژن‌هایشانبا هم مشترک است. این تعامل به حفظ این خزانه‌ی ژنی مشترک کمک می‌کند، حتی اگر به آنمعنی باشد که برخی افرادِ خاص متضرر شوند، حتی اگر به معنی از دست رفتن جان‌شان باشد.اما چرا حیواناتی که با یکدیگر رابطه خونی ندارند باید این ریسک را بپذیرند؟

جواب آندر ریاضیات و به طور مشخص در نظریه‌ی بازی‌ها نهفته است.

استراتژیمعامله به مثل

رابرتاکسلراد، دانشمند علوم ی آمریکایی، اسم "معامله به مثل" را روی آن گذاشتهاست. یک استراتژی ساده که از چنین دستورالعمل هایی تشکیل شده است: در ابتدا با حریفتهمکاری کن، بعد در ادامه‌ی بازی رفتار حریفت را تقلید کن. پس اگر بعد از اولین حرکتم،حریفم با من همکاری کند، من هم همکاری خواهم کرد. اما اگر حریف همکاری نکند و از منسوء استفاده کند دیگر با او همکاری نخواهم کرد.

عمل متقابلفقط در بین حیواناتی رخ می‌دهد که دارای حافظه بلندمدت هستند. یک شامپانزه تنها درصورتی می‌تواند با موفقیت این استراتژی را به کار بگیرد که بتواند به خاطر بیاورد آیایک عضو دیگر گروه قبلاً با او غذایش را قسمت کرده یا نه. تنها معدودی از گونه‌های بسیارپیشرفته‌ی جانوری هستند که قابلیت به خاطرسپاری دارند. البته این تفکر استراتژیک درشامپانزه‌ها به صورت خودآگاه نیست بلکه تکامل، این رفتار را در آنها نهادینه کرده است.از آنجا که ما انسان‌ها صرفاً یک گونه‌ی بسیار پیشرفته از حیوانات هستیم، این میل بهعمل متقابل در ما هم وجود دارد.

استراتژیمعامله به مثل، همان چیزی است که اقتصاد جهانی را سرپا نگه داشته است. ما هر روز باده‌ها نفر که با آنها نسبتی نداریم و خیلی‌هایشان آن طرف دنیا هستند همکاری می‌کنیمو از این کار سود زیادی برده ایم.

اما مراقب باشید!

عمل متقابل،خطرات بالقوه خودش را دارد. اگر کسی کار خوبی در حق‌تان بکند، احساس وظیفه می‌کنیدکه مثلاً با انجام یک لطف در حقش آن را جبران کنید. به این ترتیب شما اجازه می دهیدکه زمام‌تان دست دیگران بیفتد. به علاوه، یک خطر دیگر و بسیار بزرگتر در کمین شماست:استراتژی معامله به مثل با اولین حرکت شروع می شود؛ با یک اعتماد بدون پیش زمینه یکبله‌ی خودجوش در همان گام اول.

از قضادر بسیاری از موارد این دقیقا همان چیزی است که بعدها حسرتش را می‌خوریم. به محض اینکهاین بله‌ی خودجوش از دهان ما بیرون می‌پرد، عادت داریم که برایش توجیه بتراشیم. سعیمی‌کنیم دلایل محکمی برای انجام دادن آن کار پیدا کنیم، ولی به زمانی که برای انجامآن نیاز داریم بی‌توجه هستیم. ما برای دلیل‌های‌مان بیشتر از زمان ارزش قائل‌ایم واین یک خطا در فرایند استدلال است؛ چرا که تعداد دلایل نامحدود است ولی زمان، بی‌تردیدمحدودیت دارد.

نتیجه‌گیری

از زمانیکه متوجه شدم این موافقت خودجوش، یک واکنش ریشه‌دار زیستی است، از پاسخ منفی ۵ ثانیه‌ای"چارلی مانگر" به عنوان یک ضد تاکتیک استفاده کرده‌ام: "اگر در ۹۰ درصدموارد هم نه بگویید، چیز زیادی را از دست نداده‌اید." اگر کسی از من درخواست لطفیبکند قبل از اینکه تصمیم خود را بگیرم، دقیقا ۵ ثانیه روی آن تامل می‌کنم و اکثراًجوابم منفی است. ترجیح می‌دهم که به طور منظم بیشتر درخواست‌ها را رد کنم و محبوبیتمرا به خطر بیندازم تا اینکه روش مع را در پیش بگیرم.

دو هزارسال قبل، سنکا، فیلسوف رومی نوشت: "همه آنهایی که شما را به خودشان فرا‌می‌خوانند،شما را از خودتان باز می دارند!" پس به پاسخ منفی ۵ ثانیه‌ای یک فرصت آزمایشیبدهید. این یکی از بهترین قاعده‌های سرانگشتی برای زندگی خوب است.

هنر خوبزندگی کردن - رولف دوبلی

دراین سایت انواع پرسشنامه های آماری و مبانینظری و پژوهشی متغیر ها (فصل دوم) ارائه می شود. جهت دسترسی به آن ها روی لینک های زیر کلیک نمائید.

برای مشاهده لیست همه ی پرسشنامه های استاندارد لطفاهمین جا روی پرسشنامه استاندارد کلیکفرمایید.